Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, HTŞ’nin idaresini devraldığı Suriye üzerinden yaptığı “Türkiye Türkiye’den daha büyüktür” değerlendirmesi, global rekabete taraf verme potansiyeli bulunan ticaret koridorları gündemini yakınsıyor.
Orta Doğu’da İsrail’in Filistin savaşını bölge ülkelerine yayarak ortaya çıkardığı güvenlik ve askeri riskleri ekonomik işbirlikleri ile aşmak mümkün olur mu?
ABD-AB bloğunun, Çin’in karşısında aldığı durumda bir üçüncü güç merkezi olarak yükselen Hindistan, Amerika’nın iç siyasetini de karıştırıyor.
***
09-10 Eylül 2023 tarihleri ortasında gerçekleşen G20 Yeni Delhi Zirvesi’nde; Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Fransa, Almanya, İtalya ve Avrupa Birliği hükümetleri tarafından Hindistan’ı Orta Doğu üzerinden Batı’ya bağlayan (IMEC) projesinin Mutabakat Zaptı (MoU) imzalanmıştı.
IMEC projesi, Çin’in 11 yılı geride bırakan “Kuşak ve Yol Girişimi” ne alternatif olarak sunuldu.
Çin, 2013 yılında devreye aldığı Jenerasyon ve Yol Teşebbüsü kapsamında dünya çapında bugüne kadar 2 trilyon doların üzerinde mukavele imzaladı.(UTİKAD 20.10.2023 verisi)
IMEC koridoru, Hindistan’ın Mumbai kentindeki limandan başlayarak deniz yoluyla BAE’nin Dubai kentindeki limanına, oradan demiryoluyla Suudi Arabistan’ın başşehri Riyad’dan geçerek Ürdün’e, ardından de İsrail’in Hayfa Limanı’na ve buradan da deniz yoluyla Yunanistan’ın Pire Limanı’na ve oradan da karayoluyla Almanya’nın Hamburg kentine uzanması planlanan bir çizgisi içeriyor.
IMEC’te Türkiye ve Mısır by-pass edilirken, Türkiye Doğu Akdeniz’de Suriye ile Ekonomik Münhasır Bölge muahedesi teşebbüsü başlattı.
Bu projeyi anarken, HTŞ lideri Ahmed El Şara’nın geçtiğimiz Pazar günü El Arabia’da yayımlanan röportajında, “Suudi Arabistan Suriye’nin geleceğinde değerli bir role sahip ve bizim için yaptığı her şeyle gurur duyuyorum” kelamını dikkate almamak olmaz.
BM Genel Kurulu’nda Netanyahu’nun IMEC haritası ile kürsüye çıkmasını bir kenara bırakırsak…
***
“Koridor savaşlarında Hint esintisi” başlıklı evvelki yazımda İsrail Başbakanı Netanyahu’nun Suudi Arabistan’ı merkeze koyan IMEC planının detaylarına yer vermiştim, burada açmayacağım.
ABD, Hindistan ve İsrail ortasında gelişen alakalara değineceğim.
Adım adım ilerleyelim…
***
İsrail merkezli Gadot Chemical Terminals (yüzde 30) ve Hindistan merkezli Adani Ports and Special Economic Zone Ltd-APZES (yüzde 70) şirketlerince oluşturulan ortak teşebbüs, 1.18 milyar dolar kıymetinde bir teklifle Ocak 2022 itibariyle Doğu Akdeniz’in kıymetli ticaret merkezlerinden Hayfa Limanı işletmesini üstlendi.
Hayfa Limanı’nın Hintli milyarder Gautam Adani tarafından satın alınması; ABD, BAE, Hindistan ve İsrail’in oluşturduğu I2-U2 ittifakının (Hint-Batı Asya Dörtlüsü, Hint-İbrahimi İttifakı olarak da anılan) Batı’ya açılan birinci atağıydı.
***
Ekonomistler ısrarla üzerinde duruyorlar: Ülkelerin rekabet gücünü, yapay zeka (AI) performansları ve inovasyon kapasiteleri belirleyecek.
Şimdiki vakti kullanıp “belirliyor” bile diyebiliriz. Türkiye’nin ihracat kilogram bedeli 3 dolar düzeyinde olurken, gelişmiş ülkelerde bu bedel 23 dolara ulaşıyor.
Ülkelerin istihdam yapısı bu ana sanayi stratejine nazaran yapılanıyor. Türkiye’de ise beyin göçü veriyor.
Size Amerika’nın çok kritik kurumlarında misyon alan Türk yeteneklerden örnek verebilirim fakat isimlerinin bu bağlamda deşifre olmasına razı gelmeyebilirler.
Türkiye üzere çalışanların yarısından fazlası minimum fiyat alan bir toplumda, yoksulluğun kalıcı olma riski çok daha artıyor.
Verimliliği tartışmıyoruz; KOBİ takviyeleri diye sunulan aslı toplumsal yardım olan finansal programlar; yandaş şirketlere kamu kaynakları üzerinden servet transferi, dış siyaset kazanımının müteahhitlik hizmetlerine kilitlenmesi iktisadın dinamosu haline geliyor.
Dünya öteki bir yerde…
***
ABD’nin Seçilmiş Başkanı Donald Trump, teknoloji devi SpaceX’in işvereni Elon Musk‘ın H-1B vizesine takviye açıklamasını üzerine giydi.
Elon Musk X platformunda yaptığı açıklamalarda, ABD’de teknoloji kesiminde uzmanlık gerektiren konumların yerli iş gücüyle doldurulamadığını lisana getirmiş, tıpkı vize programı sayesinde ABD’de büyük şirketler kurduğunu ve istihdam sağladığını tabir etmişti.
H-1B, ABD’de vatandaş olmayan nitelikli yabancı emekçilere 3 yıl müddetle verilen ve bu müddetin akabinde yeşil karta başvurma imkanı sunan bir çalışma vizesi…
5 Kasım seçimlerinde göçmenlere yönelik sert tavrı ile seçmenin oyunu alan Trump’ın “ABD’deki bir üniversiteden 2 yıllık, 4 yıllık yahut doktora diploması aldığınızda otomatik olarak green card almalısınız” sözleri, Amerikan vatandaşlarına daha fazla iş imkanı sağlama vaatleri ile tezat oluşturdu.
Trump geçtiğimiz Cumartesi günü New York Post’ta yayımlanan röportajda “Mülklerimde çok sayıda H-1B vize var. H-1B’ye inanan biri oldum. Birçok kere kullandım. Olağanüstü bir program” diyerek, kararlılığını da vurgulamış oldu.
***
Trump’ın ülkede teknoloji sanayisini emanet ettiği Musk için yeni kurduğu Hükümet Verimliliği Bakanlığı’na (DOGE) liderlik etmek üzere Hintli-Amerikalı Vivek Ramaswamy’ı seçmesi, H-1B vizesindeki genişleme stratejini destekliyor.
Forbes, 2014 yılında ilaç araştırma şirketi Roivant Sciences’i kuran Ramaswamy’yi “Cumhuriyetçi başkanlık ön seçiminde yarışan en varlıklı ikinci kişi” olarak derecelendirmiş ve net servetinin kıymetinin yaklaşık 1 milyar dolar olduğunu kestirim etmişti.
Aşı aksisi Robert F. Kennedy Jr.’i Sağlık Bakanı olarak ilan eden Trump kabinesinde, bir diğer Hint asıllı Amerikalı Jay Bhattacharya da Ulusal Sıhhat Enstitüleri’nin başına getireceği isim oldu.
Trump’ın ülkesinde Hint asıllı uzmanlarla çalışma iştahı yeni değil. 2016 yılı seçimlerini kazandığında da, BM Büyükelçisi olarak Hint Asıllı Nikki Haley’i atamıştı.
ABD basınında; son yıllarda ABD ve İngiltere merkezli dünya çapında bilinen büyük teknoloji şirketlerinin (X (Twitter), Google, Adobe, Mastercard, Pepsi, IBM, Albetrsons, Micron, Netapp, Nokia, Palo Alto, Arista, Novartis) CEO’larının Hintli olmasına dikkat çekiliyor.
Temmuz 2024’de İngiltere Başbakanlığı’ndan ayrılan Muhafazakar Parti önderi Rishi Sunak’un da Hindistan kökenli olması yeni paradigmayı onaylıyor.
***
ABD-İngiltere sularında Hindistan tesirleri açık ve seçik görülüyor. Hindistan gelir dağılımında yarattığı büyük uçurumun hilafına teknolojiyi destekleyerek nitelikli beyin göçü veren bir ülke olmakla kalmadı, teknoloji yatırımlarını çekme cazibesi de sağladı.
İsrail’in Tower Semiconductor ve Adani Group şirketlerinin, Hindistan’da 10 milyar dolar (839.47 milyar Rubi) yatırımla yarı iletken fabrikası kurma kararı Eylül 2024’de onaylandı.
2018’de Adani Enterprises (Adani Group’un birincil kömür madenciliği işletmesi) ve Elbit Systems (İsrail’in en büyük silah üreticisi) Adani Elbit Advanced Systems India Limited isimli bir ortak teşebbüs başlatmıştı. Birinci sipariş, İsrail Hava Kuvvetleri için Hermes900 İHA yapmaktı.
Adani (PLR Systems) ayrıyeten, İsrail Silah Sanayileri (IWI) ile İsrail Savunma Kuvvetleri için akın ve keskin nişancı tüfekleri ve makineli tüfekler geliştiriyor ve üretiyor. Ortak teşebbüsün Ekim 2022 itibariyle yapay zeka (AI) denetimli silahlara genişlediği duyuruldu.
***
IMEC dışında kalan Türkiye, Orta Doğu denkleminde boşlukta kalmamaya çalışıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 22 Nisan tarihinde gerçekleştirdiği Irak ziyareti kapsamında imzalanan “Bağdat-Berlin Demir Yolu/ Kalkınma Yolu” koridoruna Katar ve BAE’nin dahil olmaları, 20 milyar dolarlık projenin finansal kaynak risklerinin ortadan kaldırılmasına yönelik kritik bir gelişmeydi.
Basra Körfezi’ndeki FAV limanından Süveyş Kanalı üzerinden Avrupa’ya malların taşınmasını kolaylaştırmayı amaçlayan Kalkınma Yolu koridorunun, IMEC global ticaret bloğuna eklenmesi yolunda yapılan müzakereler sürüyor.
Suriye’deki dengelerin, global iktisadın çok kutuplu ilerleyişini etkileyeceğini söylemek abartı olmaz.
İşçisine minimum 20 bin 104 lira fiyat verebilen Türkiye ise; “küresel koridorlardan” evvel “dar koridoru”(*) aşmak zorunda!..
*2024 yılı İktisat Nobel Anma Ödülü’nü alan Prof.Dr. Daron Acemoğlu’nun tezi